Günümüz rekabetçi iş ortamında, işletmelerin ürün ve hizmet kalitesini artırmak ve sürekli iyileşmeyi sağlamak önemli bir hedef haline gelmiştir. Kalite sistemi, bir işletmenin kalite politikasını ve hedeflerini belirler, kaliteyi sağlamak için gerekli kaynakları tahsis eder, sürekli iyileştirme faaliyetlerini destekler ve kalite performansını izleyip ölçer. Ayrıca, iç ve dış paydaşlarla iletişimi ve iş birliğini teşvik eder. Bu nedenle, birçok işletme kalite sistemlerini benimsemekte ve uygulamaktadır. Kalite yönetim sistemleri, işletmelerin üretim süreçlerini iyileştirmeyi ve hataları en aza indirmeyi amaçlayan bir felsefeye dayanır.
Bu felsefeden yola çıkarak bir işletmenin kalite sistemleri ile temel hedeflerini ana başlıklar olarak sıralayacak olursak;
Risklerin tanımlanması ve bertaraf edilmesi: Risklerin tanımlanması, işletme içinde veya dışında karşılaşılabilecek olası risklerin belirlenmesiyle başlar. Bu riskler, ürün veya hizmet kalitesini etkileyebilecek herhangi bir unsuru içerebilir. Daha sonra, tanımlanan risklerin önemi ve etkisi değerlendirilir. Bu değerlendirme, her bir riskin olasılığını ve etkisini dikkate alarak yapılır. Ardından, her bir riskin kök nedenleri ve potansiyel sonuçları analiz edilir. Bu analiz, risklerin nedenlerini anlamak ve bunlara karşı uygun önlemler geliştirmek için yapılır. Belirlenen risklerle başa çıkmak için uygun stratejiler ve yöntemler belirlenir. Bu stratejiler, riskleri kabul etmek, azaltmak, transfer etmek veya bertaraf etmek gibi çeşitli şekillerde olabilir. Son olarak, uygun önlemler alınarak risklerin azaltılması veya ortadan kaldırılması sağlanır. Bu önlemlerin etkinliği düzenli olarak izlenir ve gerektiğinde revize edilir.
Müşteri Memnuniyeti: Kalite sistemleri, müşteri memnuniyetini sağlamak ve müşteri beklentilerini karşılamak için önemli bir araçtır. Müşteri odaklı yaklaşımlar ve sürekli geri bildirimler, müşteri memnuniyetini artırmak için kalite sistemlerinin temel bileşenleridir.
Sürekli İyileşme: İşletmelerin sürekli olarak performanslarını değerlendirmesini, hataları ve atıkları azaltmasını ve sürekli olarak iyileşmeyi teşvik etmesini sağlar. Sürekli iyileşme prensibi, işletmelerin rekabet avantajını sürdürmesine ve geliştirmesine yardımcı olur.
Verimlilik ve Maliyet Azaltma: İşletmelerin verimliliğini artırmak, hataları azaltmak ve maliyetleri düşürmek için önemli bir araçtır. Kalite sistemlerinin uygulanması, işletmelerin kaynaklarını daha etkin bir şekilde kullanmasına ve operasyonel mükemmelliği sağlamasına yardımcı olur.
Yasal ve İdari Uyumluluk: Kalite sistemleri, işletmelerin yasal düzenlemelere uyumlu olmasını sağlar ve işletmelerin uygunluk beyanını sağlamak için önemli bir araçtır. Ayrıca, işletmelerin uluslararası standartlara ve endüstriyel gereksinimlere uyumlu olmasını sağlar.
Çalışanların memnuniyeti: İşletmelerin tüm çalışanlarının var olan potansiyellerinin ortaya çıkarılması ve çalışanlarının iş tatminini sağlar.
Bir kalite sistemi, işletmenin kalite politikası, hedefleri, prosedürleri, süreçleri ve uygulamalarını belirleyen ve yöneten bir çerçevedir. Bu sistemler, belirli standartlar ve gereksinimler çerçevesinde oluşturulmuş ve genellikle uluslararası kabul görmüş standartlar tarafından belirlenmiştir.
Kalite yönetim sistemleri, ilk olarak 1950’lerde Japonya’da Toplam Kalite Yönetimi anlayışıyla ortaya çıkmış ve günümüzde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Kalite yönetim sistemlerinin uygulama modelleri, bir organizasyonun kalite hedeflerini ve gereksinimlerini karşılamak için kullanılan farklı yaklaşımları ve metodolojileri ifade eder. İşte bazı temel kalite yönetim sistemi uygulama modelleri:
ISO Standartlarına Uygun Model: ISO 9001 gibi uluslararası standartlar, bir organizasyonun kalite yönetim sistemini kurmasını ve uygulamasını sağlayan belirli gereksinimleri belirler. Bu model, ISO standartlarının gereksinimlerine uygun olarak kalite yönetim sistemi oluşturulmasını ve belgelendirilmesini içerir.
Toplam Kalite Yönetimi (TKY) Modeli: TKY, bir organizasyonun tüm çalışanlarının katılımını ve sürekli iyileştirmeyi vurgulayan bir kalite yönetimi yaklaşımıdır. Bu model, müşteri odaklılık, sürekli iyileştirme, liderlik, katılım ve süreç yaklaşımı gibi prensiplere dayanır.
Altı Sigma Modeli: Altı Sigma, süreçlerin kalitesini iyileştirmek ve varyansı azaltmak için kullanılan bir metodolojidir. Bu model, DMAIC (Tanımla, Ölç, Analiz Et, İyileştir, Kontrol Et) adı verilen bir süreç takip eder ve istatistiksel araçları kullanarak süreç iyileştirmesini sağlar.
Kalite Fonksiyon Dağılımı (QFD) Modeli: QFD, müşteri gereksinimlerini ürün veya hizmetin tasarımına yansıtmak için kullanılan bir tekniktir. Bu model, müşteri gereksinimlerini belirlemeyi, ürün özelliklerini belirlemeyi, önceliklendirme yapmayı ve sürekli iyileştirmeyi içerir.
İş Mükemmelliği Modeli (EFQM): EFQM, bir organizasyonun mükemmellik yolculuğunda kullanılan bir çerçevedir. Bu model, liderlik, strateji ve planlama, müşteri odaklılık, iş sonuçları, süreç yönetimi, çalışanlar ve toplum odaklılık gibi temel unsurlara dayanır.
Bu sistem modelleri, organizasyonların kalite yönetim sistemlerini oluşturmak, uygulamak ve sürekli olarak iyileştirmek için kullanılan farklı yaklaşımları temsil eder. Her biri belirli gereksinimleri ve hedefleri karşılamak için benzersiz avantajlar sunar. Organizasyonlar, kendi ihtiyaçlarına ve hedeflerine en uygun olan modeli seçebilirler.
Kalite yönetim sistemi kurma ve uygulama çalışmaları da bu organizasyonel yapıya göre farklar gösterebilir, ancak genel olarak kurulum ve uygulama faaliyetleri aşağıdaki gibi gerçekleştirilir:
- İşletmenin çalışanlarının kalite yönetim sistemi hakkında bilgilendirilmesi ve eğitilmesi.
- İlgili süreçlerin tanımlanması, belgelendirilmesi ve ilgili personeller tarafından uygulanması.
- Kalite yönetim sisteminin küçük ölçekli (pilot) bir uygulamasının yapılması ve etkinliğinin test edilmesi.
- Deneme aşamasında tespit edilen hataların ve eksikliklerin düzeltilmesi.
- Kalite yönetim sisteminin düzenli aralıklarla iç denetimlerle değerlendirilmesi ve iyileştirilmesi.
- Gerekli belgelerin alınması ve yönetilmesi, standartlara uygunluğun sağlanması.
- Sürekli iyileştirme prensibine dayanarak, süreçlerin ve sistemin sürekli olarak gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi
Türkiye’deki işletmeler, rekabetçi bir iş ortamında faaliyet gösterirken kalite yönetim sistemlerine büyük önem vermektedir. Bu sistemler, işletmelerin ürün ve hizmetlerinin kalitesini artırmak, müşteri memnuniyetini sağlamak, iş süreçlerini iyileştirmek ve uluslararası pazarda rekabet edebilirliği artırmak amacıyla uygulanmaktadır. Türkiye’de en yaygın olarak tercih edilen kalite yönetim sistemleri şunlardır:
ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi: ISO 9001, dünya çapında en yaygın olarak kullanılan kalite yönetim standardıdır. Türkiye’deki birçok firma, ürün ve hizmet kalitesini artırmak, müşteri memnuniyetini sağlamak ve rekabet avantajı elde etmek için ISO 9001 standardını benimsemektedir.
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi: Çevre bilincinin artmasıyla birlikte, Türkiye’deki firmalar çevresel etkilerini azaltmak, doğal kaynakları korumak ve çevresel sürdürülebilirliklerini artırmak amacıyla ISO 14001 standardını tercih etmektedir.
ISO 45001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi: İş sağlığı ve güvenliği, işletmeler için önemli bir konu haline gelmiştir. Türkiye’deki firmalar, iş kazalarını azaltmak, iş sağlığı ve güvenliği risklerini yönetmek ve çalışanların sağlığını korumak için ISO 45001 standardını benimsemektedir.
ISO/IEC 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi: Bilgi güvenliği, dijitalleşmenin artmasıyla birlikte giderek daha önemli hale gelmektedir. Türkiye’deki firmalar, bilgi varlıklarını korumak, veri güvenliğini sağlamak ve bilgi güvenliği risklerini yönetmek için ISO/IEC 27001 standardını tercih etmektedir.
ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi: Enerji maliyetlerinin artmasıyla birlikte, enerji verimliliği ve sürdürülebilir enerji kullanımı önem kazanmaktadır. Türkiye’deki firmalar, enerji verimliliğini artırmak, enerji maliyetlerini azaltmak ve çevresel etkilerini azaltmak için ISO 50001 standardını tercih etmektedir.
ISO 17025 Test ve Kalibrasyon Laboratuvarları için Yeterlilik Standardı: Test ve kalibrasyon laboratuvarlarının yetkinliğini belirlemek için kullanılan ISO 17025 standardı da Türkiye’deki laboratuvarlar tarafından tercih edilmektedir. Bu standart, laboratuvarların teknik yeterliliklerini ve kalibrasyon hizmetlerinin güvenilirliğini sağlamak için gereksinimleri belirler.
Sonuç olarak, Kalite Yönetim Sistemi, dünya genelinde ve Türkiye’deki birçok işletme tarafından benimsenen bir yaklaşımdır. Bu sistemler, planlama, değerlendirme, kaynak tahsisi ve kalitenin yönetilmesi gibi tüm kalite faaliyetlerini kapsar. İşletmeler, uluslararası standartlara uygun kalite yönetim sistemlerini uygulayarak müşteri ve pazar odaklı bir yaklaşım benimserler. Bu sayede müşteri memnuniyeti, çevresel sorumluluk ve çalışan refahı gibi önemli unsurları daima göz önünde bulunduran işletmeler, sürdürülebilir bir performans sergileyerek rekabet avantajı elde etmekte ve güçlü bir konumda bulunmaktadırlar. Ayrıca kalite yönetim sistemlerinde risklerin belirlenmesi ve bertaraf edilmesi için genel bir çerçeve sağlar. Bu süreç, işletmelerin daha güvenilir ürün ve hizmetler sunmalarını ve kalite performanslarını sürekli olarak iyileştirmelerini sağlar.
Kaynaklar:
TSE,Kalite Güvence Yönetimi Eğitim Kitabı
Hakan YILDIRIM, TOPLAM KALİTE YÖNETİMİNİN TEMEL KAVRAMLARI, 2002
Tarık Çakar, Mahmut Serdar KALİTE YÖNETİM SİSTEMLERİ SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi,2002
Ali ÇAKMAK, ENTEGRE KALİTE YÖNETİM SİSTEMLERİ ISO 9001:2000, ISO 14001 ve OHSAS 18001, YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ, 2007
Doç.Dr Yusuf Tansel İç, End.Yük. Müh. Arife Gül Yeşiloğlu, Bir İmalat Firmasında ISO 9001:2015 Kalite Yönetim Sisteminin Kurulması , MAKİNA TASARIM VE İMALAT DERGİSİ, 2017