TRIZ; kısaltması aslen Rusça “теориярешенияизобретательскихзадач-(Teoriya Resheniya Izobretatelskikh Zadatch ” kelimelerinin baş harflerinden oluşmaktadır ve dilimizde “Yaratıcı Problem Çözme Teorisi” anlamına gelmektedir.
TRIZ 1946’da GenrichSaulovichAltshuller ve meslektaşları tarafından 3 milyondan fazla patentin incelenmesi sonucu geliştirilmiş mantığa ve verilere dayalı sorun kalıplarına odaklanan sistematik bir çözüm yöntemidir.
TRIZ, karar verici yerine geçerek sorunlara mekanik ve detay çözümler yaratan bir teknik değildir. Diğer bir deyişle TRIZ’ in kendisi bir karar verici ya da sorun çözücü değildir. Sadece mevcut durumun geçmiş deneyimlerin bir kombinasyonu olduğu varsayımından hareket eden ve karar vericiye bir düşünce sistematiği sunan bir yöntemdir.
Altshullerrus donanmasına patent subayı olarak atanması ile başvuru yapılan patentleri şekli olarak kontrol etmek görevini yaparken ; şekli kontrol yaptığı patentlerde ne bulunduğu bulunan şeyin ne şekilde yapıldığı noktasında da kafa patlatır. Dört yıl gibi kısa bir sürede iki yüz bin patent inceler . İncelediği iki yüz bin patentin ortak yönlerini keşfeder.
Bir patent dökümanında : sonuç ve sonuca giden yol olarak iki ana tema vardır.
Altshuller , çalışmasında iki yüz bin patente otuz dokuz sonuç olduğunu ve bu otuz dokuz sonuca kırk farklı yoldan gidildiğini elde eder.
Altshuller , otuz dokuz sonucun ; hız arttırma, kuvvet arttırma , ağırlık azaltma gibi parametreler olduğunu bulmuş bu parametrelere ” mühendislik parametreleri ” adını vermiştir.
Altshuller , bu otuz dokuz sonuca giden ; parçalama, çekip çıkarma , asimetri , zararı faydaya çevirme gibi kırk farklı yola da ”yaratıcı prensipler” demiştir.
Altshuller , bir yenilik yaparken devamlı olarak yapılan bu yeniliğin karşısında bir istenmeyen durum oluşur. ( makinanın mukavemetini arttırmak isterseniz ağırlığını arttırmak zorunda olduğunuz gibi) Bu durumun bir ”çelişki” olduğunu bulan Altshuller çelişkinin çözümünün bir patent olacağını savunmuştur.
Altshuller , incelemiş olduğu iki yüz bin patentten çıkarmış olduğu sonucu bundan sonra karşılaşılacak problemleri çözmede kullanmak ile ilgili pratik bir matris oluşturmuş ; Bu matrise ”çelişki matrisi ” demiştir.
Çelişki matrisinin satır ve sütunlarına otuz dokuz mühendislik parametresini yerleştirmiş. Her satır ve sütünün çakıştığı kareye de uygun yaratıcı prensipleri yerleştirmiştir.
Altshuller bu paradigmalar ışığında TRIZ yöntemini dört aşamalı bir süreci kullanarak tanımlamıştır:
1. Sorunun tanımlanması
2.Sorunun genel TRIZ sorunlarıyla karşılaştırılması ve eşleştirilmesi
3.Sorun çiftine karşılık gelengenel TRIZ çözümünün bulunması
4.Soruna ilişkin ideal çözümün geliştirilmesi
TRIZ yönteminde sorunlar, yukarıda da belirtildiği gibi bu güne kadar yaklaşık 2.8 milyon patent incelenerek sınıflandırılmış, genel tanımları yapılmış ve 39 adede indirgenmiştir. Mühendislik Parametreleri adı verilen bu sorunlar TRIZ yöntemi Mühendislik Parametreleri Tablosun’ da gösterilmiştir.
TRIZ yöntemiMühendislikParametreleriTablosu
MühendislikParametreleri
1- Hareketli Cismin Ağırlığı
2- Hareketsiz Cismin Ağırlığı
3- Hareketli Cismin Uzunluğu
4 -Hareketsiz Cismin Uzunluğu
5- Hareketli Cismin Alanı
6- Hareketsiz Cismin Alanı
7 –Hareketli Cismin Hacmi
8- Hareketsiz Cismin Hacmi
9- Hız
10 -Kuvvet
11 -Gerilme / Basınç
12 -Şekil
13 –Cismin Değişmezliği
14 -Mukavemet
15- Hareketli Cismin Dayanımı
16 –Hareketsiz Cismin Dayanımı
17- Isı
18 -Parlaklık
19- Hareketli Cismin Harcadığı Enerji
20- Hareketsiz Cismin Harcadığı Enerji
21 -Güç
22 –Enerji Kaybı
23 –Madde Kaybı
24 –Bilgi Kaybı
25 –Zaman Kaybı
26 –Madde Miktarı
27- Güvenilirlik
28 –Ölçüm Güvenilirliği
29 –İmalat Güvenilirliği
30 –Cisme ZararVerici Faktörler
31 –Zarar Verici Yan Etkiler
32- İmalat Kolaylığı
33 –Kullanım Kolaylığı
34 –Onarım Kolaylığı
35- Adapte Edilebilirlik
36 –Cihaz Karmaşıklığı
37- Kontrol Karmaşıklığı
38 –Otomasyon Düzeyi
39 -Verimlilik
Altshuller Mühendislik Parametrelerini ortaya koyarken yaptığı gibi yine mevcut patent başvurularını incelemiş ve Yaratıcı Prensiple adını verdiği ideal çözümleri ortaya koymuştur.
Altshuller’ in40 YaratıcıPrensibi
Yaratıcı Prensipler
1 Bölümleme
2 Ayırma
3 Kısmi Kalite
4 Asimetri
5 Kombinasyon
6 Evrensellik
7 Yuvalama
8 Karşı Ağırlık
9 Öncü Karşıt Eylem
10 Öncü Eylem
11 Öncü Önlem
12 Eşit Potansiyel
13 Ters Eylem
14 Yuvarlama
15 Dinamiklik
16 Kısmi Fazlalık
17 Yeniden Boyutlama
18 Mekanik Titreşim
19 Periyodik Eylem
20 Yararlı Bir Eylemin Sürekliliği
21 HızlıHareket
22 Zararı Faydaya Çevirme
23 Geribesleme
24 Aracılık
25 Self – Servis
26 Kopyalama
27 Ucuz ve Kısa Ömürlü CisimlerKullanma
28 Mekanik Sistemin Yerine Koyma
29 Pnömatik ve Hidrolik Yapılar Kullanma
30 İnce Film ya da Zar
31 Gözenekli Malzeme
32 Renk Değiştirme
33 Homojenlik
34 Atılanya da Değiştirilen Parçalar
35 Fizikselya da Kimyasal Durum Değişikliği
36 Faz dönüşümü
37 Isıl Genleşme
38 Güçlü Okside Ediciler Kullanma
39 Durağan Cevre
40 Kompozit Malzeme
Altshullertanımladığı 40 Yaratıcı Prensibi, Çelişkiler Matrisinin hücrelerine, her bir hücrede en fazla dört prensip olmak üzereyerleştirmiş ve matrisi tamamlamıştır.Sonuçta 39×39 boyutundaki Çelişkiler Matrisinde yaklaşık 1.600 hücre ve yaklaşık 6.400 ideal TRIZ çözümü yer almaktadır.
TRIZ Yönetiminde Çözüm Seviyeleri
Altshuller, 1960 ve 1970’li yıllarda çok miktarda patentlerin analizi sonucunda buluşların değerlerinin aynı olmadığı sonucuna varmış ve buluşlar için beş seviye önermiştir.
Sevive 1: Yaratıcılık gerektirmeyen, kişisel bilgilerle ve metotlarla çözümün kolayca
bulunabilinen problemlerin çözümü. Çözümlerin yaklaşık % 32 bu sınıfa girmektedir.
Seviye 2: Endüstrideki bilinen metotları kullanarak mevcut sistemin üzerinde küçük
değişikliklerin yapılması. Çözümlerin yaklaşık % 45 bu sınıfa girmektedir.
Seviye 3: Endüstri dışı bilinen metotları kullanarak mevcut sistem üzerinde yapılan önemli
değişiklikler. Çelişkiler çözülmüştür. Çözümlerin yaklaşık % 18 bu sınıfa girmektedir.
Seviye 4: Sistemin fonksiyonunu yerine getiren yeni bir prensip kullanan yeni jenerasyon
teknoloji kullanılması. Çözüm teknolojiden çok bilim içerir. Çözümlerin yaklaşık % 4 bu
sınıfa girmektedir.
Seviye 5: Öncü bir sistemin veya tamamen bilimsel bir buluş. Çözümlerin yaklaşık % 1 bu
sınıfa girmektedir.
Seviye yükseldikçe gerekli olan bilginin miktarıda çoğalmaktadır. Aşağıda tabloda özet olarak verilmiştir.
| Seviye | Buluş Çözümlerin yüzdesi | Gerekli Bilgiler | Düşünülmesi gereken yaklaşık çözüm sayısı |
| 1.Görünen Çözüm | %32 | Kişisel Bilgi | 10 |
| 2.Küçük Geliştirmeler | %45 | Firma Bilgileri | 100 |
| 3.Büyük Geliştirmeler | %18 | Endüstri Bilgileri | 1000 |
| 4.Yeni Kavram | %4 | Endüstri Dışı Bilgileri | 100000 |
| 5.Yeni bir fenomen | %1 | Tüm Bilgiler | 1000000 |
Bu tablodan da anlaşılacağı gibi mühendislerin karşı karşıya oldukları problemlerin %90 nının çözümü bir yerde çözülmüş olarak mevcuttur. Eğer mühendis ideal çözüme giden yolu izlerse ve çalışmasını kişisel bilgisinden ve tecrübesinden daha üst seviyede ararsa, çözümlerin bir çoğunun şirketinde, endüstrisinde veya diğer bir endüstrideki bilgilerle hali hazırda çözümün olduğunu belirleyecektir.
Örneğin;
Alet yapımında kullanılan suni elmaslardaki görülemeyen çatlakların problemi. Geleneksel yöntemlerle yapılan elmas kesme işleminde kullanılıncaya kadar görülemeyen yeni çatlar oluşur. Buradaki problem elmas kristallerini yeni çatlaklar oluşturmadan doğal çatlaklarından ayırmaktır.
Yeşil biberleri konserve yapmak için tohumlarından ayırmada kullanılan metot kullanılabilir. Bu metot da biberler kapalı bir kaba yerleştirilir ve kaptaki basınç 8 atmosfer basıncına kadar artırılır. Biberler büzülür ve tohumlarının olduğu sap kısımdan kırılır. Daha sonra basınç aniden düşürülerek zayıf bölgelerinden ayrılarak tohumlu kısım dışarıya fırlar. Benzer teknik elmasların doğal çatlaklarından başka çatlaklara sebebiyet vermeden ayrılmalarını sağlamak için kullanılabilir.
Altshuller patentlerdeki problemleri çelişkileri ve çözümleri inceleyerek ve yorumlayarak TRIZ olarak isimlendirilen yaratıcı/yenilikçi problem çözme teorisini geliştirmiştir.
TRIZ çalışma prensibini şu şekilde ifade edebiliriz.
TRIZ’ın Temel Prensipleri Şunlardır;
- Sizin uğraştığınız problemler farklı endüstri ve kişilerce zaten yaşanmaktadır.
- En yartıcı çözümler çelişkileri tanımlayan ve yok eden çözümlerdir.
- En yaratıcı çözümler tehlike ve zaafiyeti yarara dönüştüren çözümlerdir.
- Pazarın ve teknolojinin ilerleyişi önceden tahmin edilebilir.
Sistematik Yeniliğin 4+1 Temel Taşı;
Triz yöntemini kullanarak sistematik inovasyon yapan dünya şirketlerinden bazıları şunlardır;
KODAK, PHILIPS,FORD MOTOR,MOTOROLA,CHRYSLER, DELPHI, SIEMENS, BOSCH ,NOKIA, ERICSSON ve daha yüzlerce firmanın TRIZ yöntemini kullanarak sistematik inovasyon yaptıkları bilinmektedir.
Bu firmalardanda görüldüğü gibi hepsi günümüzün dünya markalarındandır ve büyümelerini hızla sürdürmektedirler.
TRIZ yönetimi sistemetik innovative yaklaşımı ile sürekli gelişimi destekler ve bunun kalıcılığını sağlar. Bu sayede süreç analizleri daha verimli hale gelir ve bize sorunların çözümünde yol gösterici önemli bir rol oynar.
TRIZ ve ALTI Sigma Arasındaki ilişki;
Altı Sigma koşulsuz müşteri memnuniyetinin sağlanmasını hedefler. TRIZ ise bu müşteri memnuniyetinin sağlanabilmesi için süreçlerin analizini optimal düzeyde gerçekleştirebilecek şartlar için yol gösterir.
Altı Sigma İlkeleri Şunlardır;
- Müşteri odaklılık
- Verilere dayalı yönetim
- Proses odağı
- Proaktif yönetim
- Sınırsız işbirliği
- Yukarıdan aşağıya eğitim
Altı Sigmada DMAIC Uygulaması
- Tanımlama
- Ölçme
- Analiz
- İyileştirme
- Kontrol
TRIZ bu basamaklarla doğrudan ilgilidir. TRIZ yaratıcı problem çözeme teorisi altı sigmanın problem belirleme basamağı olan DMAIC yöntemi ile ilşkilidir. TRIZ bize bu basamakların belirlenmesi ve yorumlanması için yok gösterici bir metodolojidir. Süreçlerin analizini ve doğru sonuca varmamız için gerekli yöntemi bize bildirir. Altı sigmanın DMAIC süreçlerindede bize problemin çözümüne yönelik sorunların tespiti ve bu sorunların çözümü gösterilmektedir.
Kaynaklar;
1-tr.wikipedia
2-amasya.edu.tr/media/158816/62._triz.pdf
3-people.sabanciuniv.edu/ertekg/sebil/triz.html
4-gokii.net/2010/09/sorun-cozme-teorisi-triz
5-kalder.org/TumResimler/images/file/izmir/Akin_POLAT.pdf
6-trizokulu.com/triz-ornekleri