Alzheimer Hastalığı ve Klinik Öncesi Dönemi

Alzheimer hastalığı hafıza, düşünce ve davranışlarla ilgili problemlere neden olan bir demans türüdür. Semptomların gelişmesi uzun sürelidir ve gittikçe kötüleşir. Alzheimer hastalığının şu ana kadar belirli bir tedavisi yoktur fakat semptomlar için tedaviler mevcuttur ve hastalığın tedavisine yönelik araştırmalar devam etmektedir. Şu anki tedaviler yalnızca hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaktadır.

Risk Faktörleri

Alzheimer hastalığında hem çevresel hem de genetik faktörlerin rol oynadığı bilinmektedir. Bunlar;

• Yaş
• Apolipoprotein E4 allel
• Kafa travması
• Düşük eğitim düzeyi
• Erken histerektomi
• Hipertansiyon
• Diyabet
• Beyinde ak madde lezyonları
• Hipotroidizm
• Uzun süreli genel anestezi
• Alkol alışkanlığı
• Myokard infarktüsü
• Atrial fibrilasyon

Alzheimer hastalığına karşı koruyucu rol oynadığı bilinen non-genetik faktörlerin bulunduğu da bilinmektedir. Örneğin erken dönende menapoza girip, östrojen alan kadınların Alzheimer hastalığı açısından düşük risk taşıdığı ve non-steroid antiinflamatuar bileşiklerin Alzheimer hastalığı riskini azalttığı belirlenmiştir.

Klinik Öncesi Dönemi

Son yıllarda yapılan çalışmalarda araştırmacılar Alzheimer hastalığının klinik öncesi dönemi üzerine yoğunlaşmışlardır. Hastalığın klinik öncesi dönemi uzun yıllar sürebilir. Araştırmacılar özellikle sözel epizodik bellek üzerinde dururlar. Bu bellek hastalığın çok erken döneminde bozulur. Hastalık genellikle 60-70 yaş aralığında başlar. Alzheimer hastalığının klinik belirtilerinin başında amnezi, afazi, apraksi ve agnozi gelmektedir.

Amnezi

Hastalığın ilk semptomlarının başında yeni bilgileri öğrenme yeteneğinin kaybı gelmektedir. Epizodik belleğin kaybı ana belirtidir. Epizodik bellek özellikle hipokampus ile ilişkilidir. İlk başta hastada unutkanlık başlar. Sonunda epizodik belleğin depo edilmesi ve hatırlanmasında ileri derecede yıkım gerçekleşir. Bellekteki bozulma yakın zamandaki olaylarla ilişkilidir.

Semantik bellek genel bilgiler ile ilgili bellektir. Hastalık ilerledikçe semantik bellekte yıkım başlar. Semantik bellekte tarihi gerçeklerin veya isimlerin hatırlanmasında yıkım oluşur. Semantik bellek özellikle sol anterior temporal neokorteksin fonksiyon yapmamasına bağlıdır. Alzheimer hastalığında bu alanda belirgin patolojik değişiklikler oluşur.

Afazi

Alzheimer hastalarında sık rastlanan bir bozukluklardandır. Spontan konuşmada kelime bulmada zorluk ve objeleri isimlendirme yeteneğinde bozukluk ilk görülen dil bozukluklarıdır. Patolojik bozukluklar Wernicke alanının ön yüzüne yayılır ve Wernicke afazisi görülür. Hastalık ilerledikçe hastaların sözcük bulma ve konuşma becerilerindeki kayıplar mutizm boyutuna ulaşabilir.

Apraksi

Sonradan öğrenilen ve motor beceri gerektiren hareketleri uygulama becerisinde bozulmadır. Apraksi genellikle hastadan bir şekli kopya etmesi sırasında veya biri biri ardına iş yapılması istendiğinde ortaya çıkar. Hastalığın erken döneminde hastanın teknik ya da yeni öğrenilmiş bilgi gerektiren karmaşık beceriler bozulur. Hastalık ilerledikçe elbiselerinin belli bir sırada giyemediği veya bıçak ve çatal kullanarak doğru şekilde yemeğini yiyemediği görülür. Sol parietal disfonksiyon apraksi nedenidir.

Agnozi

Hastanın bedeninin çeşitli bölümlerini tanıyamadığı görülür. Agnozinin özel bir şekli olan Gerstman sendromunda parmak agnozisi sağ-sol disorientasyonu, akalküli (basit hesapları yapamama) ve agrafi (yazı yazamama) bulunur. Yüzleri tanıyamama (prosopagnozi) hastada yakınlarının gerçek olmadığını, yakınlarının kopyaları ile diğerini değiştirdiği inancına yol açar (Capgras sendromu). Soyut kavramları kullanma becerisinde bozukluk, karar verme yetisinde bozukluk diğer belirtiler arasındadır.

 

Aybüke Elif US

 

Kaynaklar;

1. https://www.alz.org/alzheimers-dementia/what-is-alzheimers
2. Dr. Engin Eker, 2008, Alzheimer hastalığı, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Sempozyum Dizisi, No:62, S:85-110.