Biyolojik Güvenlik Seviyeleri 1, 2, 3 ve 4

Biyogüvenlik düzeyleri bir ila dört arasında numaralandırılarak belirlenir. Araştırmanın ve çalışmanın yapıldığı aracılar ve organizmalara göre biyogüvenlik seviyesi seçilir. Her seviyede çalışılan organizmalara göre çeşitli kısıtlamalar, gereksinimler ve güvenlik faktörleri vardır. Seviye arttıkça güvenlik gereksinimleri de  artmaktadır.

Biyogüvenlik seviyeleri uzun yıllara dayanan acı tecrübeler sonucu net bir şekilde oluşturulmuş ve çeşitli kurallar ile desteklenmiştir. Biyogüvenlik gereksinimi olan bir laboratuvarda çalışan kişinin maruz kalabileceği tehlikeler alınacak önlemler ve doğru belirlenmiş biyogüvenlik seviyesi ile önlenebilmektedir.  Biyogüvenlik kavramı, günümüzde özellikle mikrobiyoloji, patoloji ve biyokimya gibi potansiyel risk taşıyan alanlarda personel ve çevrenin korunması amacı ile geliştirilmiş ve standardize edilmiştir.

Günümüzde biyogüvenlik öncelikli olarak insanlar için potansiyel patojenik tehlike içeren materyal, infeksiyöz mikroorganizmalar veya onların genetik ya da toksik komponentleri ile yapılan çalışmaların, insan ve çevre için güvenli şekilde yapılmasını sağlamak amacıyla laboratuvar alt yapı, tasarım, ekipman, teknik ve uygulamalarının en uygun kombinasyonu  olarak tanımlanabilir. Biyogüvenliğin amacı çalışanları, diğer insanları ve çevreyi potansiyel tehlikeli mikrobiyolojik ajanlardan korumaktır. Korunma, kavramsal ifadeyle tecrit (containment) amaca uygun kullanımlarda temel olarak iki teknik savunma hattını kapsamaktadır. İyi laboratuvar uygulamaları, biyogüvenlik ekipmanlarının kullanımı ve gerektiğinde risk altındaki çalışanın aşılanması birincil korunma, laboratuvar dışında kalan çevrenin de korunması kaygısıyla alınması gerekli diğer önlemlerin tamamı ise ikincil korunma olarak ifade edilir. Bu nedenle maksimum korunma/koruma amacıyla birbirleriyle iç içe geçmiş;

a. Laboratuvar uygulamaları ve teknikler,

b. Biyogüvenlik ekipmanları,

c. Laboratuvar tasarım/dizaynları ve alt yapı, olmak üzere biyogüvenliğin üç önemli elemanı vardır.

Laboratuvarlar genel hatları ile temel yaklaşımlarla değerlendirildiğinde potansiyel mikrobiyolojik tehlikelere sahip olabilirler. Bu doğrultuda Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bu olası mikroorganizmaları dört risk grubunda incelemiş ve sınıflandırmıştır. Gruplandırma yapılırken mikroorganizmanın konakçı varlığı/özellikleri, patojenitesi, infeksiyöz dozu, bulaş yolu, toplum sağlığına etkileri, ne tür korunma ve tedavisinin bulunduğu (ya da bulunmadığı) gibi kriterler göz önüne alınmıştır.  Bu bilgiler ışığında laboratuvar alt yapıları risk gruplarına paralel uygulama ve koruma kriterleri açısından 4 seviyede tasarımlanmıştır. Mikroorganizmanın bu seviyelerinin hangisinde yer alacağı ve yapılacak çalışmanın hangi seviyede yürütüleceği dört önemli kritere bağlıdır. Bunlar kısaca;

1- Organizmanın sahip olduğu patojenite,

2-Bulaşma yolu ve konakçı durumu,

3-Etkili korunma yollarının varlığı,

4-Etkili tedavi yöntemlerinin varlığı,

Bu seviyeler için gereksinimler ve çalışma koşulları şöyledir;

Biyogüvenlik Seviyesi-1

Çalışma Gereksinimleri;

1. Bu seviye için özel cihaz ve ekipman genellikle gerekmez.
2. Pestisit kontrol sistemi gereklidir. Haşere ve kemirgenlere karşı önlemler alınmalıdır.
3. Tüm bankolar ve zeminler kolay temizlenebilir olmalıdır.
4. Personel eğitimleri düzenli olarak yapılmalıdır. Hijyen ve temizlik kuralları önemle anlatılmalıdır.
5. Laboratuvar için sorumlu klinik uzmanı gereklidir.
6. BGD -1 de genellikle biyogüvenlik kabinine gerek yoktur.
7. Ellerde yara varsa eldiven giyilmelidir.
8. Koruyucu ekipman kullanılmalıdır.
9. Laboratuvarlara girişler kontrollü olmalıdır ve yetkili kişiler dışında giriş yapılmamalıdır.
10. Laboratuvarda bir şeyler yemek ve içmek yasaktır.
11. Giriş ve çıkışlarda elleri yıkayabilecek istasyonlar bulunmalıdır.
12. Kontakt lens kullanılması tavsiye edilmez. Kullanılacaksa maske ve koruyucu gözlük kullanılmalıdır.
13. Pipetleme işlemleri otomatik pipetör ile yapılmalıdır. ağızla pipetleme işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır.
14. Atıklar doğru şekilde kaynağında ayrıştırılarak zamanında ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
15. Çalışma yüzeyleri günlük düzenli olarak temizlenmelidir.
16. Atıklar otoklavlanarak dekontamine edilmeli ve böyle toplanmalıdır.
17. Bankolar asit, alkali ve ısıya dayanıklı olmalı
18. Yerler kolay silinebilir ve eksiz olmalıdır.

Biyogüvenlik Düzeyi-2

BGD-1’deki koşulların tümü burada da geçerli olmakla birlikte ilaveten şunlar gereklidir;

1. Laboratuvar pencerelerinde sineklik olmalı veya dışa açılan pencere bulundurulmamalıdır.
2. Laboratuvar diğer birimlerden ayrı tasarlanmalıdır.
3. Laboratuvar girişine biyogüvenlik işareti konulmalıdır.
4. HEPA filtresi olan Sınıf 1 ve 2 biyogüvenlik kabini bulunmalıdır.
5. Koruyucu ekipman olarak eldiven ve önlük kullnılmalıdır.

Biyogüvenlik Düzeyi-3

BGD-2’ye ilave olarak;

1. Personele kontamine materyallerle çalışma, atık yönetimi, acil eylem planı ve koruyucu ekipman kullanımı eğitimleri düzenli olarak verilmelidir.
2. Standart çalışma prosedürleri oluşturulmalıdır. Bunlar açık, net ve kolay ulaşılabilir olmalıdır.
3. Kabin HEPA filtre içeren Sınıf-2 güvenlik kabini olmalıdır.
4. Tüm işlemler  kabin içerisinde ve dikkatli bir şekilde yapılmalıdır.
5. Giriş çift kapılı koruma tüneli ile sağlanmalıdır ve duş olmalıdır.
6. Havalandırma negatif basınç olmalıdır. İçeride hava sirkülasyonu olmamalı ve havalandırmalarda HEPA filtreler bulunmalıdır.

Biyogüvenlik Düzeyi-4

BGD-3’e ilaveten;

1. Bu laboratuvarlara sadece BGD-4 personeli girmelidir.
2. Hamileler, çocuklar ve immün yetmezliği olanlar giremez.
3. Laboratuvar giriş-çıkış ve çalışma kayıt defterleri muhakkak olmalıdır.
4. Çalışanlar laboratuvarda çalışılacak mikroorganizmalara karşı aşılanmalıdır.
5. Çalışanlar BGD-4 çalışma koşulları için eğitilmelidir.
6. Laboratuvarda çalışılan mikroorganizma adı, laboratuvar sorumlusunun adı görülebilecek uygun bir şekilde yazılmalıdır.
7. Çalışanlardan işe girişte iş başı yapmadan önce serum alınır ve saklanır.
8. Kıyafetler özel koruyucu kıyafetler olmalıdır ve içerisinde hava almayı sağlayan pozitif basınçlı havalandırma aparatı takılı olmalıdır.
9. Biyogüvenlik klavuzu oluşturulmalıdır.
10. Laboratuvar giriş ve çıkışlarında ara soyunma odaları olmalıdır. Laboratuvardan çıkarken personel özel kıyafeti çıkartır ve duş alır. Özel kıyafet otoklavlanır ve dekontamine edilir. Çıkış yönü duş sonrası kendi kıyafetlerinin olduğu odaya geçecek şekilde dizayn edilmiş olmalıdır.
11. Numuneler laboratuvara çift kapaklı otoklavlanabilir şekilde ulaştırılmalıdır.
12. Sınıf 3 biyogüvenlik kabini kullanılır.
13. Laboratuvar içerisinde kullanılan ekipman ve malzemeler her kullanım sonrası otoklavlanmalıdır.
14. Laboratuvarda olası kazalar için acil eylem planları oluşturulmalıdır.
15. Karantina odası bulunmalıdır.
16. Biyogüvenlik kabinlerinin yıllık bakım ve kontrolleri düzenli olarak yapılmalıdır.
17. Laboratuvar ayrı bir bina veya izole bir ortamda kurulmalıdır.
18. Pencereler açılmamalıdır.

Biyogüvenlik düzeyi risk grupları tablosu aşağıda detaylı olarak verilmiştir.

 

Kaynaklar;

1- labmanager.com/lab-health-and-safety/2010/12/biosafety-levels-1-2-3-4#.WOzhtNKLSUk

2- das.org.tr/kitaplar/kitap2005/57-05.pdf