11 Şubat Uluslararası Bilimde Kadın ve Kız Çocukları Günü
Tarih boyunca kadınlar, bilimde yer almak ve katkıda bulunmak konusunda bir dizi zorluklarla karşılaşmıştır. Cinsiyet rolleri, toplumsal yaşamdaki mesleklerin de dişil ve eril olarak ayrışması, kariyer ayrımcılığı ve finansal zorluklar gibi faktörler, kadınların bilimde daha fazla yer almasını sınırlayan etmenler olarak öne çıkmaktadır. Bu sınırlayan etmenlere rağmen hem dünya da hem de ülkemizde birçok kadın bilim insanı, kendi alanlarında rol model olup, önemli katkılarda bulunmuş ve bulunmaya devam etmektedir.
Dördüncü Sanayi Devrimi’ni yönlendiren teknolojik alanların çoğundaki beceri eksikliğine rağmen, kadınlar mühendislik mezunlarının yalnızca %28’ini, bilgisayar bilimleri ve bilişim mezunlarının ise %40’ını oluşturuyor. Yapay zekâ gibi ileri teknoloji alanlarındaki profesyonellerin ise yalnızca beşte biri (%22) kadındır. Tüm araştırmacıların %33’ünü temsil etmelerine rağmen kadın araştırmacılar genellikle daha kısa süreli ve daha az maaşlı kariyerlere sahip olmaktadır. Erkek meslektaşlarına göre daha düşük araştırma bursları alan ve çalışmaları yüksek profilli dergilerde yeterince yer verilmeyen kadın bilim insanları ulusal bilim akademi üyelerinin de %12’sini oluşturmaktadır.
Birleşmiş Milletler tarafından düzenlenen 81. Birleşmiş Milletler Genel Konseyi’nde kadınların ve kız çocuklarının bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik alanlarında (STEM), eğitim ve araştırma faaliyetlerine katılmasına teşvik etmek amacıyla 11 Şubat günü “Bilimde Kadın ve Kız Çocukları Uluslararası Günü” olarak ilan edilmiştir. Toplumda ve bilim dünyasında cinsiyet eşitliği konusunda bilinç oluşturmak, cinsiyetle ilgili ayrımcılığı ortadan kaldırmak için atılan bu önemli adımda; öncelikle eğitim kurumlarında, cinsiyet eşitliği konusunda politikalar ve destek programları oluşturularak kadın bilim insanlarının daha fazla desteklenmesini amaçlamaktadır.
Bu yıl 9.“Uluslararası Bilimde Kadınlar ve Kız Çocukları Günü Toplantısı”, 8-9 Şubat 2024 tarihlerinde New York City’deki Birleşmiş Milletler Genel Merkezi’nde gerçekleştirildi. Ana teması “Bilim liderliğinde Kadınlar ve Kız Çocukları: Sürdürülebilirlik İçin Yeni Bir Çağ” ve alt teması olaraktan “Bilimi Düşün… Barışı Düşün” olarak belirlenmiştir. Sürdürülebilir Kalkınmanın üç temel direğine; yani ekonomik refah, sosyal adalet ve çevresel bütünlüğe ulaşmada kadınların liderliğini tartışmak için dünyanın dört bir yanından bilim liderleri ve uzmanları, üst düzey hükümet yetkilileri, uluslararası kuruluşların temsilcileri ve özel sektör temsilcileri bu etkinliğe katılım göstermiştir.
Birleşmiş Milletler, sağlıktan iklim değişikliğiyle mücadeleye kadar Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi’nin her alanında en büyük zorlukların üstesinden gelebilmek için tüm yeteneklerin kullanılması gerekliliğine vurgu yapmaktadır. Bu sebeple; bilimde kadınların ve kız çocuklarının değişimin temsilcileri olarak kabul edildiği bu toplantı ile, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri 16 ve 17’ye ulaşılmasına yönelik ilerlemenin hızlandırılması da dahil olmak üzere, araştırmalardaki çeşitlilik, yetenekli araştırmacı havuzunu, yaratıcılık ve yeni bakış açılarının geliştirilmesi konularında kadınların ve kız çocuklarının bilim ve teknoloji topluluklarında kritik bir rol oynadığının ve katılımlarının güçlendirilmesi gerektiğinin bir hatırlatıcısı olmayı hedeflemektedir.
Türkiye’de toplumsal cinsiyet normları ve bazı sektörlerde hala var olan ayrımcılık, kadın bilim insanlarının önündeki zorluk olarak var olmaya devam etmektedir. Türkiye’deki kadın bilim insanları, bu zorluklara rağmen geçmişten günümüze çeşitli disiplinlerde başarılı projelere ve araştırmalara imza atarak adını duyurmuştur. Türkiye, kadın bilim insanlarının potansiyelini ortaya çıkarmak ve bilimsel alanda daha fazla katılımlarını teşvik etmek için çeşitli adımlar atmaktadır.
Son yıllarda ülkemizde, kadınların STEM alanlarında daha fazla rol alması ve bilimsel çalışmalara katkı sağlaması için çeşitli destek programları ve projeler geliştirilmiştir. STEM, bilim (Science), teknoloji (Technology), mühendislik (Engineering) ve matematik (Mathematics) alanlarını içeren disiplinler arası bir eğitim modelidir. Bu model, öğrencilere analitik düşünme, problem çözme ve yaratıcılık becerilerini geliştirme imkânı sunarak, modern dünyanın teknoloji odaklı ihtiyaçlarına daha iyi yanıt verebilmelerini hedeflemektedir. Aynı zamanda bu eğitim modelini kapsayan birçok okul, “Bilimde Kadın ve Kız Çocukları Uluslararası Günü” kapsamında bilim dünyasına katkıda bulunmuş ülkemizin saygın kadın bilim insanlarının konuşmacı olarak katıldığı etkinlikler düzenleyerek bilimde kadının katılımının önemine ve cinsiyet eşitliğine vurgu yapmaktadır.
İlk Türk Bilim Kadını Prof. Dr. Remziye Hisar;
Bilimde Kadın ve Kız Çocukları Uluslararası Günü’nü anlattığımız bu yazımızda ülkemizin ilk bilim kadını olan Prof. Dr. Remziye Hisar’ı anlatmadan geçmek olmaz. Bilim tarihimizde yaptığı çalışmalar ve projeleri ile adından söz ettiren birçok kadın bilim insanı yer almaktadır. Türkiye’deki ilk kadın kimyagerlerden biri olarak bilinen Prof. Dr. Remziye Hisar, döneminin toplumsal cinsiyet normlarına meydan okuması ve azmiyle Türk bilim tarihinde öncü bir figür olmuştur. 15 Şubat 1902 tarihinde İstanbul’da doğan Prof. Dr. Remziye Hisar, zamanının sınırlamalarına rağmen kariyer yapma isteğini sürdürmüştür. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde kimya eğitimi alarak, bu alandaki yeteneğini erken yaşlarda sergileme fırsatı bulmuştur.
Remziye Hisar, Kurtuluş Savaşı’nın verildiği dönemde hayatında karşılaştığı zorluklarla sadece bilimsel alanda değil, aynı zamanda bir eğitmen ve bir anne olarak toplumsal cinsiyet eşitsizliğiyle mücadelede de kendini göstermiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında yurtdışına giderek bilimsel alandaki bilgisini derinleştirmiştir. Dünyaca tanınmış Madam Cruie ve Langevin’den ders alan Remziye Hisar, idealistliği, azmi ve kararlılığı ile hem kendi hem de gelecek nesillerin başarı kapılarının açılmasına yardımcı olmuştur.
Prof. Dr. Remziye Hisar, bilimdeki yerini alırken karşılaştığı zorluklarla mücadele etmesi ve bilime olan katkılarıyla Türkiye’de bir ilham kaynağı olmuş ve kadın bilim insanların figür olarak hafızalarda yerini almıştır. Remziye Hisar’ın tüm amacı fen bilimi alanında Türkiye’nin ismini dünyaya duyurmak olmuştur ve Türkiye’deki kadınların bilimsel araştırmalara katılması ve fırsat yaratılması konusunda da bir öncü rol üstlenmiştir. Onun bu öncü rolü, kadınların bilimde var olma mücadelesine ışık tutarak, bilimsel alanda cinsiyet eşitliğine katkıda bulunmuştur.
Ülkenin bilimsel potansiyelini tam olarak değerlendirebilmek ve cinsiyet eşitliğini güçlendirebilmek için, kadın bilim insanlarının daha fazla desteklenmesi ve görünürlük kazanması önemli bir adımdır. Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk, Türk kadınına toplumsal hayatta daha fazla sorumluluk ve liderlik rolü üstlenme çağrısında bulunarak; “Kadınlarımıza yüksek öğrenim imkânlarını sağlayarak onları bilimde yetiştirmeliyiz.” sözüyle kadınların eğitimi ve bilim alanına katılımlarının desteklenmesine değinmiştir.
Bilimde kadının katılımı toplumun ilerlemesi için kritik bir faktördür. Ulusal ve uluslararası kadın bilim insanlarının potansiyellerini tam anlamıyla ortaya çıkarmalarını sağlamak için daha fazla destek ve farkındalık gerekmektedir. Bu konuda atılacak adımlara ve bilim dünyasında cinsiyet eşitliği konusunda olumlu değişikliklerin gerçekleşeceğine dair umut hep var olacaktır.
Diğer önemli günler
- Dünya Kadınlar Günü (8 Mart)
- Bilişim Teknolojilerinde Kızlar Günü (22 Nisan)
- Dünya Kız Çocukları Günü (11 Ekim)
- Uluslararası Kırsal Kadınlar Günü (15 Ekim)
- Barış ve Kalkınma için Dünya Bilim Günü (10 Kasım)
- Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü (25 Kasım)
Uluslararası Bilimde Kadın ve Kız Çocukları Günü Kutlu Olsun…
Okuyucuya Tavsiye Niteliğinde Bir Not: Bonnie Garmus, yazdığı ‘Bir Kimya Meselesi-Lesson in Chemistry’ kitabı ile Kimyager Elizabeth Zott karakteriyle de idealist bir kadın bilim insanın yaşadığı zorlukları okuyucusuna sunmaktadır.
Kaynaklar;
- United Nation, “2021 Theme: Women Scientists at the forefront of the fight against COVID-19”, https://www.un.org/en/observances/women-and-girls-in-science-day, [Erişim Tarihi, Haziran 2021].
- https://www.womeninscienceday.org/
- “Bir bilim kadınının hikâyesi: Remziye Hisar nasıl ilk kimyagerimiz oldu?”. petrol-is.org.tr/. Petrol-İş Kadın dergisi, Sayı: 50, Haziran 2015. 23 Şubat 2017 tarihinde kaynağından
