Kanser ve Halk Sağlığı

Günümüzde halk sağlığını en çok tehdit eden hastalıklardan biri olan kanser, sağlıklı bir hücrenin DNA’sında meydana gelen mutasyonlar sonucu ortaya çıkmaktadır. DNA’sında mutasyona sahip olan hücrelerin kontrolsüz bir şekilde çoğalması, zararlı kitlelerin (tümör) ortaya çıkmasına sebep olur. Tümörler genel olarak benign ( iyi huylu) ve malign ( kötü huylu) olmak üzere ikiye ayrılır. Benign tümörler yavaş büyümesi ve metastaz   (yayılma) yapmama gibi özelliklere sahip iken; malign tümörler çok hızlı büyüme ve metastaz yapma özelliklerine sahiptirler.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) günümüzde her altı ölümden birine yüzden fazla çeşidi ile bilinen kanserin neden olduğu belirtmiştir. Bu sebeple kanser, geçmişten günümüze bilim dünyasının odak noktalarından birisi haline gelmiş ve üzerinde birçok bilimsel çalışma yapılmış ve yapılmaktadır. Bugünkü yazımda ise sizlere kanserin temel sebeplerini, korunma yollarını ve neden halk sağlığı açısından büyük bir tehdit olduğunu WHO ve Saplık Bakanlığı  verileri ile anlatmaya çalışacağım.

Kansere Yol Açan Temel Sebepler

Kansere sebep olan etmenler genel olarak iki farklı gruba ayrılabilir. Bunlardan ilki çevresel ( radrasyon, zararlı kimyasallar, virüsler ) faktörler, bir diğeri ise genetik faktörlerdir. Tüm bu etmenler, sağlıklı bir hücrenin DNA’sında mutasyona sebep olarak kanserin oluşmasına neden olur.

Tütün Ürünlerinin Kullanımı: Tütün ürünleri 7000’den fazla kimyasal içermektedir. Bu kimyasalların yaklaşık olarak 250 tanesi insan vücuduna zararlı kimyasallar olmakla birlikte en az 69 tanesi ise kansere sebebiyet vermektedir. Ayrıca dünyada her sene yaklaşık olarak 8 milyon insan sigaranın sebep olduğu kanser ve birçok hastalıktan hayatını kaybetmektedir. Bu yüzden kansere ve kanserden kaynaklı ölümlere yol açan en büyük etmenlerden biri tütün ürünlerinin kullanımı olarak görülmektedir.

Virüsler: Soluduğumuz havada, vücudumuzda ve neredeyse bulunduğumuz, dokunduğumuz her yerde bizlerle birlikte olan virüsler, sanıldığının aksine sadece basit hastalıklara yol açmaz. Hatta tedavisi olan bazı hastalıklara sebep olan bazı virüslerin bile kansere sebebiyet verdiği bilim dünyası tarafından kanıtlanmıştır. Örneğin Hepatit B Virüsü (HBV), Hepatit C Virüsü (HCV), İnsan Papilloma Virüsü (HPV) gibi virüsler, DNA’da mutasyonlara sebep olarak kansere yol açabilirler.

Radrasyon: Radrasyon, vücudun onaramayacağı DNA hasarlarına sebep olabilir. Bu DNA hasarları ise kanserin ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır. Sağlık alanında kullanılan yüksek radrasyona sahip görüntüleme sistemlerinin fazla kullanımı, güneş ışınlarına çok fazla maruz kalınması gibi sebepler vücutta onarılamayacak DNA hasarlarına yol açarak kansere sebep olmaktadır.

Genetik Sebepler: Vücudumuzda bulunan bazı genler (BRCA1, BRCA2, p53, TP53) tümör oluşumunun engeller. Bu genlerin sperm veya yumurta hücrelerinde mutasyona uğrayarak, gelecek nesillere aktarılması sonucunda bu nesillerde kanser ortaya çıkması çok muhtemeldir. Ayrıca bilinen kanser vakalarının yaklaşık %10 ‘luk kısmı genetik sebeplerden ortaya çıkmaktadır.

Kanserden Uzak Durmanon Yolları

• Her türlü tütün ürünü kullanımından uzak durmak,
• Hepatit B (HBV), İnsan Papilloma Virüsü (HPV) gibi virüslere karşı aşı olmak,
• Mümkün olduğunca radrasyona maruz kalmamak,
• Düzenli aralıklarla sağlık kontrolleri yaptırmak,
• Sağlıklı beslenerek ve düzenli egzersiz yaparak sağlıklı bir kiloda kalmak,
• Alkol kullanımında aşırıya kaçmamak,
• Cinsel ilişki sırasında korunmak,
• Çevre kirliliğinin en az olduğu bölgelerde yaşamak,

kanserden korunmak için yapılması gerekenlerin başında gelmektedir.

Türkiye ve Dünya’da Kanser

Kanser vakalarında hem Dünyada hem de Türkiye’de artan sağlıksız beslenme, radrasyon yayan teknolojik aletlerin kullanımı, hava kirliliği, aşı karşıtı düşünceler gibi sebeplerden artış gözlemlenmiştir. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine  göre 2018 yılında tüm dünyada 9.6 milyon insan hayatını kaybetmiştir. Ayrıca görülen kanser vakalarının yaklaşık olarak 2.09 milyonu akciğer kanserinden, 2.09 milyonu ise meme kanserinden kaynaklanmaktadır. Bu sebeple tütün ürünlerinin kullanılmaması ve kadınların düzenli olarak hekim kontrolünde olması hayati önem taşımaktadır.

Ne yazık ki durum dünyada olduğu gibi Türkiye’de de pek farklı değildir. Ülkemizde ölümlerin yaklaşık olarak %20 gibi bir kısmı kanserden meydana gelmektedir. Ayrıca ülkemizde ortalama her dört kadından birine meme kanseri teşhisi konulmaktadır.

Unutmayalım ki tüm kanser vakalarında erken teşhis hayati önem taşımaktadır. Erken teşhis sayesinde sağlıklı bir geleceğe hep beraber “merhaba” diyebiliriz.

 

Sağlıklı günler dilerim…

 

Utku GÜRS

 

Kaynaklar;

1. Koeffler, H. P., McCormick, F., & Denny, C. (1991, November). Molecular mechanisms of cancer. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1003063/
2. (n.d.). Retrieved from https://www.who.int/health-topics/cancer#tab=tab_1.
3. The Genetics of Cancer. (n.d.). Retrieved from https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/genetics.
4. Demant, P. (2005, October). The genetic factors in cancer development and their implications for cancer prevention and detection. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16187750.