Laboratuvar Güvenliği ve Çalışma Kuralları
Genel Laboratuvar Güvenlik Kuralları;
Giriş çıkış sınırlamalarına uyun!
Kirli ve temiz alanları birbirinden ayırın!
Genel olarak tüm laboratuvar alanlarını ve çalışma yüzeylerini gereksiz şeylerden arındırın.
El yıkama ve kişisel hijyene önem verin!
Gerekli aşıları olun ve sağlık durumunuz hakkında laboratuvar sorumlusuna bilgi verin!
Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) kullanın!
Aerosol ve sıçramalara karşı önlem alın!
Kesici-delici yaralanmalara karşı önlem alın!
Güvenli pipetleme yapın!
Cihazları güvenli biçimde kullanın!
Tehlikelere karşı görsel, işitsel uyarılar kullanın ve sürekli iletişim içinde olun!
Kimyasalları güvenli biçimde saklayın, taşıyın, kullanın ve bertaraf edin!
Fiziksel tehlikelere karşı önlem alın!
Örneklerin güvenli biçimde taşınması ve saklanmasına özen gösterin!
Haşerelere izin vermeyin!
Yüzeyleri, aygıtları ve atıkları dekontamine edin!
Tehlike/Risk Kontrolü;
Piramit Teorisi (H. W. Heinrich); Piramitte üst kısımlardaki ciddi kazaları önleyebilmek için aşağıya doğru odaklanılmalıdır.
Piramitin en tepesinde tehlikenin tehlikesiz olanla yada daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi gelir. Bu en iyi kontrol yöntemidir.
İkinci düzeyde mühendislik kontrolleri gelir. Mühendislik kontrolleri tehlikenin kaynağında sınırlandırılmasını ve etrafa zarar vermesini engellemeyi hedefler. Örn; Tek yönlü hava akımı, Biyogüvenlik kabini, Çekerocak, kesici-delici atık kutusu, yangın dayanıklı kimyasal saklama dolabı vb.
Üçüncü düzeyde yönetsel kontroller yer alır. Bunlar, yönetim sorumluluğunda olan ve işleyişle ilişkin yazılı kural ve uygulamaların oluşturulmasını, eğitimleri, risk değerlendirme çalışmalarını, sürveyans ve çalışan sağlığının izlemi gibi kontrol önlemlerini içerir.
Dördüncü düzey kişisel koruyucu donanımların kullanılmasını kapsar. Kişisel koruyucu donanım (KKD) kişi ile tehlike arasında bir engel oluşturarak kişiyi tehlikelerden koruyan ekipmandır.
Kişisel Koruyucu Donanım Kullanımı;
Tanımı;
1 Mayıs 2019 Tarihli ve 30761 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Yönetmeliği’nde;
1)Kişilerce bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik riskine karşı korunmak amacıyla giyilmek veya tutulmak üzere tasarlanmış ve imal edilmiş donanımı,
2)Koruma işlevi için gerekli olan, (1) numaralı alt bentte belirtilen donanıma ait değiştirilebilir parçaları,
3) (1) numaralı alt bentte belirtilen donanımlara ait, kişilerce giyilmeyen veya tutulmayan, donanımı bir dış cihaza veya uygun bir ankraj noktasına bağlamak amacıyla tasarlanmış, bir yapıya kalıcı olarak bağlanmayan ve kullanım öncesinde sabitlenmesine gerek duyulmayan bağlantı sistemlerini tanımlar.
Kişisel Koruyucu Donanım Ekipmanları;
Laboratuvar Önlüğü;
Kişisel giysileri kimyasal dökülme ve saçılmalardan korumak için kullanılır.
Önlük giyme ve çıkarma işlemleri laboratuvarın dışında yapılmalıdır.
Kimyasallarla çalışmalarda kullanılacak önlüklerin; sıvı geçirgenliği az olmalı ve kullanılan kimyasala belirli oranda dirençli olmalı
Cilt temasını önleyebilmesi için uzun kollu, önü kapalı ve bilek kısmı manşetli olmalı
Yanıcı-parlayıcı maddelerle çalışılıyorsa anti-statik olmalı ve kolay alev almamalı
Aşındırıcılarla çalışılıyorsa plastik veya kauçuk “apron” tipi önlük tercih edilmelidir.
Önlükler temizlenmek için eve götürülmemelidir.
Laboratuvar dışına önlükle çıkılmamalıdır.
Önlükler günlük kıyafetler ile aynı ortam ya da dolapta bulundurulmamalıdır.
Laboratuvar Eldiveni;
Kullanılan kimyasal madde ile uyumlu materyalden üretilmiş olmalı,
Laboratuvarda yapılacak işleme uygun olmalı,
Kimyasal maddenin konsantrasyonu, sıcaklığı, kimyasal madde temas süresi ve sıklığı göz önünde bulundurulmalı,
Kullanıcının el büyüklüğü ve cilt yapısına dikkat edilmeli,
Kullanımdan önce yırtık ya da deformasyon olup olmadığı kontrol edilmeli,
El üzerinde açık yara, yırtık var ise su geçirmez sargı bezi ile kapatılıp sonra eldiven giyilmeli,
Kullanım sırasında aşırı şekilde kirlenir ya da yırtılırsa değiştirilmeli,
Eldivenler yıkanmamalı ve dezenfekte edilmemeli,
Eldivenli ellerle temiz alanlara dokunulmamalı,
Laboratuvar dışında kullanılmamalı.
Tek Kullanımlık Eldivenler;
Kullanıcının ellerini potansiyel tehlikelerden korur ve dokunma hassasiyetini ve el becerisini iyi korumasına izin verir, ancak kimyasal direnci daha düşüktür.
Kimyasallarla kasıtlı temastan ziyade tesadüfi temasa karşı koruma sağlamak üzere tasarlanmıştır ve herhangi bir sıçramadan sonra değiştirilmelidirler.
Yalnızca tek kullanımlık olarak tasarlanmıştır ve asla tekrar kullanılmamalıdır.
Bazı agresif veya son derece tehlikeli kimyasallarla çalışmak için uygun değildir.
Bir darbeye maruz kaldığında kolayca yırtılabilecekleri veya delinebilecekleri için fiziksel tehlikelere karşı çok az yararlı koruma sağlarlar.
Yeniden Kullanılabilir Eldivenler;
457 – 711 mikron kalınlık olarak tanımlanır.
Tek kullanımlık malzemelere göre aşınma ve diğer fiziksel tehlikelere karşı daha fazla koruma sağlarlar ve kullanım sırasında yırtılma olasılıkları daha düşüktür.
Tek kullanımlıklara göre daha güçlü kimyasal direnç sunabilirler, ancak bu eldivene ve kalitesine bağlıdır.
Genellikle tek kullanımlık eldivenlere göre daha az esnektir, el becerisine ve dokunma hassasiyetine engelleme olasılıkları daha yüksektir.
Yeniden kullanılabilir eldivenlerin ömürlerini uzatmak için iyi bakılması gerekir.
Bir sonraki kullanımda kazara cilt kontaminasyonunu önlemek için, kullanımdan sonra yıkanması ve kurutulması gerekir.
Bu özellikle, iş eldiven materyaline nüfuz edebilecek kimyasalların daldırılması veya taşınmasını içeriyorsa önemlidir. Sık tekrar kullanılıyorsa, eldivenler periyodik olarak ters çevrilmeli ve iç yüzey yıkanıp durulanmalıdır. Yeniden kullanılabilir eldivenler sonsuza kadar dayanmaz ve her kullanımdan önce renk bozulması, bükülme noktalarında çatlama veya hasar açısından incelenmelidir ve kusur bulunursa atılmalıdır.
Bazı eldiven türleri ve mikrobiyoloji laboratuvarlarına uygunluğu;
Bazı kimyasal madde grupları ve bunlara uygun eldiven türleri;
Kullanılmış bir eldivenin hijyen kurallarına göre çıkarılışı;
Maskeler;
Maskeler sıçramalardan, aerosollerden, kimyasal madde gazlarından korunmak amacıyla kullanılan önemli bir kişisel koruyucu donanımdır.
Bunlar genel olarak cerrahi maskeler ve respiratörler olmak üzere ikiye ayrılır.
Cerrahi Maskeler;
Cerrahi maskeler, kullanıcıyı sıçramalardan veya vücut sıvıları gibi tehlikelerden korumak için fiziksel bir bariyer olarak kullanılır.
Cerrahi maskeler yüze tam oturmadığından ve 5μm’den daha küçük partikülleri tutamadığından aerosollere karşı kullanılmaz, kullanıcıyı sadece sıçramalara karşı korur.
Aerosollerden korumadığı ya da güvenilemeyecek kadar az koruduğu için bir kişisel koruyucu donanım olarak kabul edilmez.
Partikül Respiratörleri;
Respiratörler, çalışanları laboratuvar ortamında teneffüs yoluyla maruz kalabilecekleri tehlikelerden (mikroorganizmalar ve kimyasal maddeler gibi) korumak amacıyla tasarlanmış KKD’lerdir.
Respiratör seçimi tehlikeli maddenin türüne, konsantrasyonuna, yapılan işleme ve sürece bağlı olarak yapılmalıdır.
Respiratörler, havadaki partiküllerin filtrelenmesi, havanın kimyasal madde olarak temizlenmesi veya dışarıdan bir kaynak aracılığıyla temiz hava sağlanması olmak üzere üç farklı türde çalışabilirler.
Partikül Respiratörleri
Kimyasal Kartuşlu/Gaz Maskesi/Respiratörleri
Elektrikli Hava Arındırıcı Respiratörler
Doğru Maske Takılışı;
Maske lastikleri ön yüze gelecek şekilde avuçiçine kavranır.
Ağız kısmına tek ek ile yerleştirilir ve diğer el ile lastik kbaşımızın arka kısmına doğru çekilerek iyice yerleştirilir.
Ardından burun kıskacı sıkıştırılır
İki el ile sağ ve sol kısımlarından baskı uygulanarak maskenin iyice yüze yerleşmesi sağlanır.
Yüz ve Göz Koruyucuları;
Laboratuvar Terliği;
Laboratuvar terliği sizi olası kimyasal dökülmelere karşı korumak üzere tasarlanmıştır. İş güvenlik ayakkabıları gibi ağır malzemeler ile çalışırken kullanıldığında sizi olası kazalara karşı korumayacağı için eğer laboratuvarda kimyasal dışında ağır malzemeler ile çalışıyorsanız iş güvenlik ayakkabısı kullanmanız gerekir.
Terlik kullanımında eğer bir kimyasal dökülmesi gerçekleşti ise terliği hızlıca çıkartınız.
Ayağınızda kimyasal bulaşma var ise çoraplarınızı çıkartıp bol su ile dökülmenin olduğu alanı yıkayınız.
Terlikler çorapsız kullanılmamalıdır.
Deforme olmuş ve açık uçlu terlikler tercih edilmemelidir.
Kişisel Koruyucu Donanım Giyme ve Çıkarma;
Kişisel koruyucu donanım giyilirken öncelikle uygun laboratuvar terliği giyilir.
Ardından önlük giyilir.
Maske doğru bir şekilde takılarak uygun göz veya yüz koruyucu gözlük veya siperlik takılır.
En son eldivenler giyilir.
Çıkartma sırası ise giyilme sırasının tam tersidir. Çıkartma işlemi yapılırken eldivenler kesinlikle ilk çıkartılmalıdır. Eğer eldivende bir kontaminasyon var ise sıraya uyulmaması durumunda bu kontaminasyon diğer koruyucu ekipmanlara ve size bulaşacaktır.
Kaynaklar;
1.TC Sağlık Bakanlığı Laboratuvar Güvenliği El Kitabı
2.https://www.ktu.edu.tr/dosyalar/oem_5968a.pdf
3.http://isg.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/160/2020/01/Laboratuvarlarda-%C4%B0SG.pdf 4.http://www.turkbiyokimyadernegi.org.tr/upload/48/Dosyalar/tmp/201837161633.pdf
